Veluwe Randmeer Mediagroep

De razzia van Putten begon op zondag 1 oktober, als vergeldingsactie na een daad van het verzet. "Het begon als een gewone zondag”, herinnert Rikkert van Emous zich. "Mijn ouders en ik waren op weg naar de kerk, maar daar kwamen we niet in. Er werd gewaarschuwd dat er een razzia op komst was, dus we zijn weer naar huis gegaan."

De familie Van Emous woonde in het buitengebied van Putten. Eenmaal thuis stormden vier Duitse soldaten het huis van zijn ouders binnen. "Ze begonnen tegen mijn vader te schreeuwen dat hij mee moest komen. Maar hij kon niet lopen omdat hij de hele zomer ziek was geweest. Hij mocht daarom thuis blijven. Ik was nog te jong om mee te nemen, dus lieten ze ons uiteindelijk met rust. Het was spannend, maar we bleven gelukkig ongedeerd."

Kerk
Ook in de rest van het dorp was het erg onrustig. "Je hoorde hier en daar schoten en zag Duitse auto’s rijden, maar wat er precies gebeurde, dat wisten we pas de volgende ochtend. Toen hoorden we dat ze bijna zevenhonderd mannen hadden opgepakt en in de kerk hadden opgesloten. Ik kan me voorstellen hoe vreselijk het geweest moet zijn. Zoveel mannen bij elkaar, zonder licht, zonder te weten wat hen te wachten stond. Dat moet een heel nare nacht zijn geweest."

Wat gebeurde er tijdens de razzia van Putten?
In de nacht van 30 september op 1 oktober beschoten leden van de Puttense verzetsbeweging bij de Oldenallerbrug tussen Putten en Nijkerk een auto met officieren van de Wehrmacht. Daarbij kwam een Duitse officier om het leven. Een dag later volgde een wraakactie.
Iedereen die op Puttens grondgebied aanwezig was, werd opgepakt. Vrouwen en kinderen werden opgesloten in de Oude Kerk. De mannen werden opgesloten in de Openbare Lagere School, die tot 1953 op het Marktplein stond. De bezetter sloot de ruim dertig mannelijke ‘todeskandidaten’ op in een van de ruimtes van de Eierhal.
Op zondagavond 1 oktober 1944 tegen ongeveer 20.00 uur zijn de vrouwen en de kinderen vrijgelaten en werden de 659 mannen vanuit de school overgebracht naar de Oude Kerk, waar ze een zeer onrustige nacht hebben doorgebracht. Ook dominee C.B. Holland verbleef daar die nacht.
Op maandagochtend, na een gebed van predikant ds. Holland en het zingen van twee coupletten van psalm 84, verzen 3 en 4, werden de mannen lopend afgevoerd naar het station van Putten.
Daar zijn ze vervolgens per trein vertrokken naar Kamp Amersfoort, waar ze van 2 tot 11 oktober verbleven. In het kamp zijn nog 58 mannen wegens gezondheidsredenen vrijgelaten. Daarna is het merendeel van de Puttense mannen in concentratiekamp Neuengamme terechtgekomen. Van daaruit werden ze verdeeld over andere (sub)kampen, waaronder Ladelund. Slechts 48 van hen overleefden uiteindelijk de oorlog.

Geweer op de borst
De volgende dag, maandag 2 oktober, moest Van Emous samen met zijn oom een paar koeien ophalen die niet gemolken waren. Toen ze langs het station kwamen, zagen ze de opgepakte mannen in het bos zitten, in groepjes van ongeveer vijftig. De sfeer was gespannen, herinnert Van Emous zich.

"We probeerden met de mannen te praten, maar op een gegeven moment zagen de Duitsers ons. Ze kwamen op ons af en drukten een geweer op mijn borst. Dat moment vergeet ik nooit meer. Dat moment is heel hard aangekomen. Het was ontzettend benauwend, ik had geen idee wat er zou gebeuren..." Uiteindelijk mocht hij doorlopen met de koeien.

Met een klein verrekijkertje zag Van Emous die middag stiekem vanuit de bosjes bij zijn huis hoe de mannen vetrokken. "Ze werden in groepjes naar de goederenwagons gedreven, tot iedereen erin zat. Het ging allemaal heel rustig... Ik zie die trein nog steeds vertrekken, twaalf wagons vol mannen. Niemand in Putten wist toen dat ze waarschijnlijk nooit meer terug zouden komen."

De herinnering blijft levend
Bijna tachtig jaar later is de herinnering aan de gebeurtenis er nog steeds. "Het blijft altijd bij je", zegt hij. Voor de gelovige Van Emous voelt het alsof de mannen in 1944 als 'lammeren naar de slacht' werden geleid. "Ik vind het belangrijk om mijn verhaal te vertellen, zodat het nageslacht weet hoeveel moeilijkheden er toen zijn geweest. Want zoiets mag nooit meer gebeuren."

Vanavond wordt de razzia herdacht in Putten. Koning Willem-Alexander zal hierbij aanwezig zijn.