Veluwe Randmeer Mediagroep

“Ik zie het als mijn plicht om deze verhalen door te geven,” zegt ze. “Want wat er toen is gebeurd, kan opnieuw gebeuren.” 

Ieder jaar vindt in de eerste week van oktober de herdenking plaats bij het Joodse oorlogsmonument De Bruine Enk in Nunspeet. Groep 8 van basisschool De Bron speelt een belangrijke rol omdat het monument aan de Hullerweg door de klas is geadopteerd.

“Door hun betrokkenheid leren de leerlingen dat herdenken niet alleen terugkijken is, maar ook een manier om verantwoordelijkheid te nemen voor het bewaren van deze geschiedenis,” vertelt schooldirecteur Martijn van der Weerd.

Tijdens de herdenking dragen leerlingen letterlijk hun steentje bij door er eentje neer te leggen op de kei, die onderdeel vormt van het monument. Aan Lieke, Rosa, Dex en Jill de eer om een speciaal gedicht voor te lezen.

Naar de werkkampen

Deze donderdag spreekt Sara over de familie Gans, verwanten van haar familie. Ze schetst een beeld van een Joods gezin dat midden in het leven stond. Piet (officieel Pinehas) Gans en zijn vrouw Mathilda runden een boekhandel en drukkerij in Amsterdam-Oost. Hun zoon Philip en dochter Branca groeiden op in een warm en betrokken gezin.

Wanneer de oorlog uitbreekt verandert alles. De discriminatie van Joden begint met verboden en uitsluitingen. Philip moet naar een aparte Joodse school, zijn vader raakt zijn werk kwijt. Uiteindelijk worden ze, net als vele anderen, naar werkkampen gestuurd.

Op transport

Piet belandt in Gasselte, later samen met zijn zoon in kamp De Bruine Enk in Nunspeet. Daar werken ze op de heide bij Elspeet, in eerste instantie onder goede omstandigheden. “Van hard werken gaat niemand immers dood”, vertelt Sara.

Sara: “Maar in oktober 1942, op Jom Kipoer, verandert alles. Alle Joodse werkkampen in Nederland worden in één nacht leeggehaald. Piet en Philip worden via Westerbork op transport gezet.”

Ze komen niet in Auschwitz terecht, maar worden bij station Kozel uit de trein gehaald en naar werkkampen gestuurd in de buurt van Auschwitz. Daar overleven ze onder erbarmelijke omstandigheden, tot zij begin 1945, tijdens de dodenmarsen, omkomen aan uitputting en honger.

"Voor een premie van slechts enkele guldens worden ze verraden. Kort daarna worden moeder en dochter weggevoerd en vermoord in Auschwitz.”

Verraad

Mathilda en haar dochter Branca blijven achter in Amsterdam. “Ze proberen te overleven in hun eigen huis, geholpen door goede buren die eten brengen. Tot op een dag een gasmeteropnemer ontdekt dat zij nog in het huis wonen. Voor een premie van slechts enkele guldens worden ze verraden. Kort daarna worden moeder en dochter weggevoerd en vermoord in Auschwitz.”

Sara spreekt op kalme toon verder, terwijl de leerlingen verder luisteren. “Niemand van de familie Gans heeft het overleefd. Ik heb nog foto’s, een servies dat na de oorlog door buren is teruggegeven, en een beker van Branca met haar initialen.” Het zijn tastbare herinneringen aan mensen die er niet meer zijn.

Waarschuwing

Haar gastlessen zijn meer dan een geschiedenisles. Ze zijn een waarschuwing. Ze vertelt de kinderen hoe gewone levens in enkele jaren zijn weggevaagd. Hoe buren soms hielpen, maar anderen een huis leeg plunderden zodra een Joods gezin werd weggehaald. “Voor een normaal mens is niet te bevatten wat er toen gebeurde. Maar juist daarom moeten we het blijven vertellen.”

Sara besluit: “Ik draag deze verhalen door omdat ik de stemmen van mijn familie niet verloren wil laten gaan.”